Sümela Manastırı, Trabzon'un Maçka ilçesinde, Altındere Vadisi'nin dik yamaçlarında 1200 metre yükseklikte yer alan tarihi bir Rum Ortodoks manastırı. Adı, Yunanca 'Sou Mela'dan (Siyah Dağ) geliyor ve 1600 yıllık geçmişiyle Karadeniz'in en ikonik yapılarından biri. UNESCO Geçici Miras Listesi'ndedir ve hem Hristiyan hem de Müslüman hacılar için kutsal bir yerdir.
Manastırın kökeni M.S. 386'ya dayanıyor. Atinalı rahip Barnabas ve yeğeni Sophronios tarafından Roma İmparatoru Theodosius I döneminde iki oda ile başlamış, 650'de Bizanslılarca yağmalanmış olsa da Komnenoslar tarafından restore edilmiştir. 18. yüzyıl freskleri, İsa ve Meryem Ana sahneleriyle süslenmiş olup, manastırın mistik atmosferini yansıtıyor.
1349-1390 yılları arasında Trabzon İmparatoru Alexios III'ün hükümdarlığında en parlak dönemini yaşayan Sümela, bir fırtınada Meryem Ana tarafından kurtarıldığına inanılan Alexios'un emriyle genişletilmiş ve imparatorluk fonlarından yıllık destek almıştır. 1461'de Osmanlı fethinden sonra sultanın koruması altında özerkliğini korumuştur.
Pontus'un en eski manastırı olan Vazelon Manastırı ise, Trabzon'un 40 km güneyinde, M.S. 270'te Aziz John the Baptist'e adanarak kurulmuş bir Bizans kalıntısı. 490'da Persler tarafından 400 rahibin öldürüldüğü saldırıya uğramış, ancak 565'te İmparator Justinian I tarafından onarılmış.
3.-20'nci yüzyıllar arasında Maçka'nın ekonomik ve kültürel merkezlerinden biri olan Vazelon, 644'te hücreleri yenilenmiş ve kütüphanesi zenginleştirilmiştir. Vazelon Manastırı, Trabzon'daki manastır mimarisinin erken örneklerinden biri olarak dikkat çekiyor.