ANKARA- 20.11.2025- Dünya Çocuk Günü, UNICEF'in, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme'nin kabulünü anmak amacıyla çocuklar için, çocuklar tarafından düzenlenen küresel eylem günüdür. Çocuk hakları insan haklarıdır. Pazarlık konusu olamaz ve evrenseldir. Ancak bugün birçok yerde çocuk hakları yanlış anlaşılıyor, göz ardı ediliyor, hatta inkar edilip saldırıya uğruyor.
KÜRESEL SORUNLAR ÇOCUKLAR:
Her çocuk, hayata sağlıklı bir başlangıç, eğitim ve güvenli, emniyetli bir çocukluk gibi vazgeçilmez haklarla doğar; üretken ve müreffeh bir yetişkinliğe dönüşen tüm temel fırsatlar da cabası. Ancak dünya genelinde milyonlarca çocuk, doğum yerleri veya geldikleri aileleri; ırkları, etnik kökenleri veya cinsiyetleri; ya da yoksulluk içinde veya engelli olarak yaşadıkları için haklarından mahrum bırakılıyor ve sağlıklı ve güçlü bir şekilde büyümek için ihtiyaç duydukları her şeyden mahrum bırakılıyor.
Her çocuk, hayata sağlıklı bir başlangıç, eğitim ve güvenli, emniyetli bir çocukluk gibi vazgeçilmez haklarla doğar; üretken ve müreffeh bir yetişkinliğe dönüşen tüm temel fırsatlar da cabası. Ancak dünya genelinde milyonlarca çocuk, doğum yerleri veya geldikleri aileleri; ırkları, etnik kökenleri veya cinsiyetleri; ya da yoksulluk içinde veya engelli olarak yaşadıkları için haklarından mahrum bırakılıyor ve sağlıklı ve güçlü bir şekilde büyümek için ihtiyaç duydukları her şeyden mahrum bırakılıyor.
Çocuk Hakları Sözleşmesi, ilgili yasalar daha erken bir reşit olma yaşını tanımadığı sürece, "çocuğu" 18 yaşın altındaki kişi olarak tanımlar. Bu, Sözleşme'nin mümkün olduğunca geniş bir yaş grubuna koruma ve haklar sağlayacağı umulduğundan, kasıtlı olarak yapılmıştır.
BM'nin çocuklara yönelik ajansı
Çocukların korunması, sağlığı ve refahı, Birleşmiş Milletler'in 1945'te kurulduğu günden bu yana odak noktası olmuştur.
İkinci Dünya Savaşı sırasında Avrupa'nın yıkılması ve sonrasında yaşananlar, Avrupa çocuklarını savunmasız hale getirdi. Uluslararası Çocuk Acil Durum Fonu (ICEF), etkilenen çocuklara yardım etmek amacıyla BM Yardım ve Rehabilitasyon İdaresi tarafından kuruldu. 11 Aralık 1946'da, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nun bir kararı ( 57(I) ) ile Birleşmiş Milletler Çocuk Fonu (UNICEF) kuruldu.
1953 yılında UNICEF , BM'nin daimi bir parçası haline geldi ve milyonlarca çocuğu etkileyen ve penisilinle tedavi edilebilen bir hastalık olan frengiye karşı başarılı bir küresel kampanya başlattı.
UNICEF, on yılı aşkın bir süredir çocuk sağlığı sorunlarına odaklandıktan sonra, ilgi alanlarını çocuğun tüm ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde genişletti. Böylece, yeni bağımsızlığını kazanan ülkelerde öğretmen eğitimi ve sınıf donanımı desteğiyle başlayarak, eğitime yönelik kalıcı bir ilgi başladı.
Kuruluş, 1965 yılında "Milletler Arasında Kardeşliğin Geliştirilmesi" nedeniyle Nobel Barış Ödülü'ne layık görüldü. UNICEF bugün 190'dan fazla ülke ve bölgede faaliyet gösteriyor ve en savunmasız ve dışlanmış çocuklara ulaşmaya özel bir çaba harcıyor.
UNICEF, 75 yılı aşkın süredir her çocuğun haklarını ilerletmeye kendini sürekli olarak adamış olup , misyonunu da dünyanın dört bir yanındaki çocukların değişen ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde uyarlamıştır.
Dünya Çocuklarının Durumu
Dünya Çocuklarının Durumu (SOWC), Birleşmiş Milletler Çocuk Fonu tarafından yayınlanan yıllık bir rapordur ve çocukları etkileyen önemli bir konuyu yakından incelemektedir. Bu kapsamlı rapor, ilgili veri ve istatistiklerle desteklenmektedir.
SOWC'nin her sayısı, çocukları etkileyen temel bir konuyu ele alıyor. Bu konular arasında engelli çocuklar, çatışma ve savaş, çocuk işçiliği, kentleşme, erken çocukluk gelişimi ve çok daha fazlası yer alıyor ve bu da onu çocukları etkileyen küresel eğilimlerin en kapsamlı analizi haline getiriyor. " Dünya Çocuklarının Durumu 2024: Değişen Bir Dünyada Çocukluğun Geleceği" başlıklı son sayı, çocukların yaşamlarını etkileyen üç büyük küresel gücü - nüfus değişimleri, iklim krizi ve yıkıcı teknolojiler - ve dünya liderlerinin gelecek için plan yaparken dikkate almaları gerekenleri inceliyor.
SOWC'de yer alan konular ve öneriler aynı zamanda UNICEF'in önceliklerine de rehberlik ederek, ülke programlarını etkili bir şekilde ve dünya çocuklarının ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak tasarlamamıza, ayarlamamıza ve uygulamamıza yardımcı oluyor.
Çocuk Hakları
Her yıl milyonlarca çocuk yetersiz beslenme ve hastalıklardan ölüyor. Sayısız çocuk savaş, doğal afet, HIV/AIDS ve aşırı şiddet, sömürü ve istismarın kurbanı oluyor. Milyonlarca çocuk, özellikle de kızlar, kaliteli eğitime erişemiyor. Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF), BM İnsan Hakları (OHCHR) ve diğer BM kuruluşları, çocuklara yönelik evrensel etik ilkeleri ve uluslararası yasal davranış standartlarını bünyesinde barındıran Çocuk Hakları Sözleşmesi'ne küresel bağlılığı sürdürmek için çabalıyor . UNICEF, çok tehlikeli veya istismara açık koşullarda çalışan çocuklara eğitim, danışmanlık ve bakım sağlayan programları destekliyor ve haklarının ihlal edilmesine karşı güçlü bir şekilde savunuculuk yapıyor.
Çocuk istismarının yaygın ve giderek artan sorununa yanıt olarak, İnsan Hakları Komisyonu 1990 yılında çocukların satışı, cinsel istismarı ve sömürüsü konusunda Özel Raportörlük görevini oluşturmuştur. Özel Raportör, ortaya çıkan eğilimleri takip eder, ihlallere müdahale eder ve koruyucu politikaları savunur. Görevi, uluslararası hukuka uygun olarak çocuk haklarının korunması, rehabilitasyonu ve önlenmesinin güçlendirilmesine odaklanmaktadır.
Çocuk Hakları Bildirgesi
1959 yılında BM Genel Kurulu, çocukların korunma, eğitim, sağlık hizmeti, barınma ve iyi beslenme haklarını tanımlayan Çocuk Hakları Bildirgesi'ni kabul etti.
Bildirge, çocuk haklarıyla ilgili uluslararası hukukun gelişiminde temel bir belge görevi görmüştür. Dünya çapında ulusal mevzuat ve politikaları etkilemiş, çeşitli bağlamlarda çocuk haklarını koruma ve geliştirme çabalarına rehberlik etmiştir. Çocuk Hakları Sözleşmesi'nin öncüsü olarak kabul edilmektedir.
Çocuk Hakları Sözleşmesi
Dünya liderleri, 1989 yılında Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi'ni kabul ederek dünya çocuklarına tarihi bir taahhütte bulundular . Sözleşme, çocukların kim olduğunu, tüm haklarını ve hükümetlerin sorumluluklarını açıklıyor. Tüm haklar birbiriyle bağlantılı, hepsi eşit derecede önemli ve çocuklardan alınamaz.
Sözleşme, tarihteki en hızlı ve yaygın şekilde onaylanan uluslararası insan hakları anlaşmasıdır. Sözleşme, çocukların algılanma ve muamele görme biçimini değiştirmiştir; yani, bakım ve yardımın edilgen nesneleri olarak değil, belirli haklara sahip insanlar olarak. Sözleşmenin benzeri görülmemiş bir şekilde kabul görmesi, çocuk haklarının ilerletilmesine yönelik geniş bir küresel bağlılığın açık bir göstergesidir.
Sözleşmenin kabulünden bu yana bebek ölüm oranlarının düşmesinden okul kayıtlarının artmasına kadar çok şey başarıldı, ancak yapılması gereken daha çok şey var.
Genel Kurul, 2000 yılında Sözleşme'ye iki İhtiyari Protokol kabul etti: biri 18 yaşın altındaki çocukların silahlı kuvvetlere alınmasını veya düşmanlıklara katılmasını yasaklıyor ; diğeri ise çocuk satışı, çocuk fuhuşu ve çocuk pornografisi ile ilgili yasakları ve cezaları güçlendiriyor . Meclis tarafından 2011 yılında kabul edilen üçüncü bir İhtiyari Protokol, 2014 yılında yürürlüğe girdi. Bu protokol, çocukların Sözleşme ve ilk iki Protokol kapsamındaki haklarının ihlalleriyle ilgili şikayetlerini bireysel olarak iletmelerine olanak tanıyan bir iletişim prosedürü sağlıyor .
Çocuk Hakları Komitesi
Sözleşme kapsamında kurulan Çocuk Hakları Komitesi , taraf devletlerin Sözleşme ve ilk iki İhtiyari Protokolü kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmede kaydettikleri ilerlemeyi izlemek üzere düzenli olarak toplanan 18 bağımsız uzmandan oluşan bir organdır. Komite, hükümetlere bu yükümlülükleri yerine getirme yolları konusunda tavsiyelerde bulunur. Komite ayrıca, Sözleşme hükümlerine ilişkin yorumlarını genel yorumlar şeklinde yayınlar.
Çocuklar ve silahlı çatışma
Yirmi yıldan fazla bir süre önce, dünya, çocukların silahlı çatışmalarda kullanılmasını kınamak ve buna karşı harekete geçmek için bir araya geldi. O zamandan beri, BM Güvenlik Konseyi tarafından zorunlu kılınan Eylem Planları ve çocukların silahlı kuvvetler ve gruplar tarafından silah altına alınmasını ve kullanılmasını sona erdirmeyi ve engellemeyi amaçlayan diğer eylemler sonucunda binlerce çocuk serbest bırakıldı. Ancak, silahlı çatışmalardan etkilenen çocukların korunmasında ciddi zorluklar devam etmektedir.
2023 yılında, silahlı çatışmalarda çocuklara yönelik şiddet aşırı seviyelere ulaşarak ağır ihlallerde %21'lik şok edici bir artışa neden oldu. İsrail, İşgal Altındaki Filistin Toprakları (özellikle Gazze), Burkina Faso, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Myanmar, Somali, Sudan, Suriye ve Ukrayna gibi birçok ülkede yaşanan yıkıcı krizler nedeniyle çocuklar, cinayet ve sakatlanmalarda eşi benzeri görülmemiş bir %35 artış yaşadı.
Çocukların silahlı kuvvetler ve silahlı gruplar tarafından silah altına alınması ve kullanılması, silahlı çatışmalar sırasında çocuklara yönelik en yaygın ağır ihlallerden biri olmaya devam etmektedir. 2023 yılında, 8.655 çocuğun çatışma tarafları tarafından silah altına alındığı ve kullanıldığı tespit edilmiştir. Erkek çocuklar orantısız bir şekilde etkilenirken, kız çocukları da aynı derecede risk altındadır ve sıklıkla zorla evlendirilmekte veya cinsel istismara maruz kalmaktadır. Engelli çocuklar, kapsayıcı koruma önlemleri gerektiren ek tehlikelerle karşı karşıyadır.
Çatışma tarafları tarafından kullanılan çocuklar, rolleri ne olursa olsun, fiziksel ve psikolojik sağlıkları açısından ciddi sonuçlar doğuran tarifsiz bir zulme maruz kalmaktadırlar.
Çocuklar ve Silahlı Çatışma Bakanlığı'nın 29 yıl önce kurulmasından bu yana , Birleşmiş Milletler'in çalışmaları da dahil olmak üzere 200.000'den fazla çocuk silahlı gruplardan ve kuvvetlerden serbest bırakıldı.
Çocuklara yönelik şiddet
Çocukların şiddetten korunma hakkı Çocuk Hakları Sözleşmesi'nde yer almasına rağmen, her yıl bir milyar çocuk bir tür duygusal, fiziksel veya cinsel şiddete maruz kalıyor; her yedi dakikada bir çocuk şiddet nedeniyle ölüyor.
Çocuklara yönelik şiddet, kültür, sınıf veya eğitim sınırı tanımaz. Kurumlarda, okullarda ve evde çocuklara yönelik şiddet görülür. Akran şiddeti ve siber zorbalıktaki artış da endişe vericidir. Şiddete maruz kalan çocuklar, özellikle de fail yakın biri olduğunda, yardım için nereye başvuracaklarını bilemeden, yalnızlık ve korku içinde yaşarlar. Çocukların cinsiyeti, engelliliği, yoksulluğu, uyruğu veya dini kökeni, şiddet riskini artırabilir; özellikle de en küçük çocuklar, konuşup destek arama konusunda daha az yetenekli oldukları için daha savunmasızdır.
2006 yılında BM Çalışması , çocuklara yönelik şiddetin nasıl sona erdirileceğine ilişkin bir dizi öneri sunmuş; Genel Sekreter, bunların etkili bir şekilde takip edilmesini sağlamak ve uygulamayı izlemek üzere bir Özel Temsilci atadı.
Gerçekten bazı ilerlemeler kaydedildi: Birçok eyalette artık fiziksel, zihinsel ve cinsel şiddeti yasaklayan ve mağdurları destekleyen yasalar var; kampanyalar şiddetin olumsuz etkileri konusunda farkındalık yaratıyor; zorbalık, cinsel şiddet ve çocuklara yönelik zararlı uygulamalarla mücadele ediliyor. Ayrıca, çocuklara yönelik şiddetin boyutu ve niteliği hakkında daha fazla veriye sahibiz.
Bunlar önemli gelişmeler, ancak daha yapılması gereken çok şey var. 2030 Gündemi'ne belirli bir hedefin (16.2) dahil edilmesi, dünyanın çocuklara yönelik her türlü şiddete son verme kararlılığını göstermiştir. Bu asil vizyonun her çocuk için gerçeğe dönüşmesini sağlamak için acilen çalışmalıyız.
Çocuklar ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri
Binyıl Kalkınma Hedefleri (BKH) , 15 yıl boyunca çocukların, gençlerin ve ailelerinin hayatlarını etkileyen birçok konuda yol gösterici bir güç olmuştur. Bu süre zarfında, önlenebilir çocuk ölümlerini azaltma, daha fazla çocuğun okula gitmesini sağlama, aşırı yoksulluğu azaltma ve daha fazla insanın güvenli suya ve besleyici gıdaya erişimini sağlama konusunda muazzam ilerleme kaydedilmiştir.
Ancak ilerleme eşitsiz oldu ve dünyanın en acil sorunlarının çoğu (eşitsizliklerin giderilmesi, kapsayıcı ekonomik büyümenin teşvik edilmesi, çocukların şiddetten korunması ve iklim değişikliğiyle mücadele gibi) Binyıl Kalkınma Hedefleri'nde yeterince ele alınmadı.
Eylül 2015'te yeni Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri'nin (SKH) kabul edilmesiyle dünya liderleri, 2030 yılına kadar yoksulluğu sona erdirme taahhüdünde bulundular. Ancak hızlandırılmış çabalar gösterilmezse:
Bu büyük eşitsizlikler ve tehlikeler, bireysel çocukların haklarını ihlal etmekten ve geleceklerini tehlikeye atmaktan çok daha fazlasını yapıyor. Toplumların istikrarını ve hatta dünyanın her yerindeki ulusların güvenliğini tehlikeye atan, nesiller boyu süren dezavantaj ve eşitsizlik döngülerini sürdürüyorlar.
Birleşmiş Milletler Çocuklara Yönelik Konferanslar
1990 yılı, Birleşmiş Milletler'in kuruluşunda ve çocukların refahına olan bağlılığında tarihi bir yıldı. Zira BM'nin ilk çocuk konferansı olan Dünya Çocuk Zirvesi New York'ta gerçekleşti. UNICEF tarafından düzenlenen Zirve, çocuk hakları davası etrafında bir araya gelmek ve Çocukların Yaşamı, Korunması ve Gelişimi Bildirgesi'ni kabul etmek üzere eşi benzeri görülmemiş sayıda devlet başkanını bir araya getirdi.
Beş yıl sonra Çin'in Pekin kentinde düzenlenen Dördüncü Dünya Kadın Konferansı'nda dünya liderleri, kadın ve kız çocuklarının haklarına olan bağlılıklarını yinelediler.
2002 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nun çocuklara özel olarak ayrılan ilk özel oturumunda , 1990 Dünya Çocuk Zirvesi'nde belirlenen hedeflere yönelik ilerleme gözden geçirildi.
Çocuklar ve BM sistemi
Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü'nün (UNESCO) eğitime odaklanmasından , Uluslararası Çalışma Örgütü'nün (ILO) çocuk işçiliğini ortadan kaldırma çabalarına , BM Yakın Doğu'daki Filistinli Mültecilere Yardım ve Bayındırlık Ajansı'nın (UNRWA) Çocuk ve Gençlik Programı'ndan, Dünya Gıda Programı'nın (WFP) desteklediği okul beslenme ve sağlık girişimlerine , Dünya Sağlık Örgütü'nün (WHO) hastalık yok etme kampanyalarına kadar BM sistemi çocuklar için vardır.
Kaynaklar