ANKARA - 24.02.2025 - Dünya Sağlık Örgütü'ne (DSÖ) göre, dünyada 1.3 milyar kişi tütün ürünü kullanıyor. 2024 verileri, gençler arasında sigara kullanımının azaldığını gösterse de Türkiye’de durum endişe verici. Öyle ki sigara tüketiminde dünyada 9’uncu, Avrupa’da ise 3’üncü sırada yer alıyor. Öte yandan, sigaraya alternatif olarak sunulan elektronik sigaralara olan talep de artışta. Ancak estetik tasarımı, kullanım kolaylığı ve sigarayı bırakmaya yardımcı olacağı düşüncesiyle tercih edilen bu ürünler, Evali Sendromu’na yol açıyor. DSÖ, 2024 yılını Evali’nin salgın olarak anıldığı bir yıl olarak ilan etmiş durumda.

Peki elektronik sigaranın içinde hangi maddeler bulunur? Elektronik sigara normal sigara kadar zararlı mı? Sigarayı bırakmaya yardımcı olur mu? Evali sendromu nedir? Risk faktörleri nelerdir? Nasıl tedavi olunur? Yeditepe Üniversitesi Göğüs Hastalıkları Uzmanı Dr. Seha Akduman ve Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği Başkanı Prof. Dr. M. Şule Akçay açıklamalarda bulundu. 

DNA hasarına sebep oluyor’

Elektronik sigaralar, geleneksel sigaraya alternatif olarak geliştirilen nikotinli veya nikotinsiz sıvıyı buharlaştırma prensibi ile solunan elektronik cihazlardır. Kullanıcılar cihazı soluduğunda içinde bulunan likit (sıvı) pil olarak adlandırılan ısıtıcılar buhar haline gelir ve solunur. Yeditepe Üniversitesi Göğüs Hastalıkları Uzmanı Dr. Seha Akduman, solunan sıvının içerisinde Formaldehit , Asetaldehit , Akrolein, Kurşun (Pb), Nikel (Ni) , Kadmiyum (Cd), Krom (Cr) , Tetrahidrokanabinol (THC) gibi maddeler bulunduğunu söyledi:

“Elektronik sigaralar, Karbonmonoksit düzeyindeki düşüklüğü öne sürerek ‘daha az zararlı’ olarak sunulsa da içerdikleri kanserojen kimyasallar ortaktır ve hatta THC sayesinde bu maddelerin akciğer dokusuna geçişini kolaylaşır. Akciğer dokusuna daha kolay geçen ve daha uzun süre bulunan kanserojenler akciğer dokusunda bağışıklık sistemini aktive eder. Ve böylece virüs veya bakteriyel enfeksiyonlarda olduğu gibi inflamasyonu yani yangıyı başlatır. İnflamasyon veya yangı, oksidatif stresi arttırarak DNA hasarına sebep olur.” 

‘Sigarayı bırakmaya yardımcı olmuyor aksine nikotin bağımlılığını tetikliyor’

Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği Başkanı Prof. Dr. M. Şule Akçay, elektronik sigaraların geleneksel sigarayı bırakmaya yardımcı olmadığını aksine nikotin bağımlılığını tetikleyebileceğini söylüyor:

“Elektronik sigaraların geleneksel sigarayı bırakmaya yardımcı olduğunu asla söyleyemeyiz. Bazı çalışmalar e-sigaraların sigarayı bırakmaya yardımcı olabileceğini öne sürse de, Dünya Sağlık Örgütü ve Avrupa Solunum Derneği başta olmak üzere ulusal ve uluslararası otoriteler, bu ürünlerin sigara içme oranlarını azaltmak yerine nikotin bağımlılığını tetikleyebileceğini belirtiyor. Günümüzde özellikle gençler arasında e-sigara kullanımı yaygınlaşırken, gençler ilerleyen dönemlerde geleneksel sigaraya geçiş yapabilmektedir. Ayrıca, e-sigaraların sağlık üzerindeki kısa dönem ve uzun dönem etkileri de en az geleneksel sigara kadar

                                                                                     Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği Başkanı Prof. Dr. M. Şule Akçay

Yeditepe Üniversitesi Göğüs Hastalıkları Uzmanı Dr. Seha Akduman, e-sigaranın en büyük pazarlama tekniğinin sigarayı bırakmada yardımcı olabileceği fikri olduğunu belirtti: “E-sigara pazarlama tekniklerinden birisi, sigara bırakmada yardımcı olabileceği fikrinin ortaya atılmasıydı. Ancak büyük çaplı araştırmalar, bu tezi çürütmüştür. Bireylerin tekrar geleneksel sigara kullanımına yöneldiği veya e sigara bağımlısı olarak hayatlarına devam ettiği gösterilmiştir. Bu çalışmalarda e sigaraların içerdikleri aromaların bağımlılığı arttırdığı ve aromalar ile genç popülasyonu sigaraya yönlendirdiği vurgulanmaktadır.” 

‘Estetik tasarımları, aroma çeşitliliği ve daha az kokusunun olması kullanımı yaygınlaştırdı’

Dr. Seha Akduman elektronik sigaraların nasıl bu kadar hızlı yaygınlaştığına ilişkin şunları söyledi:  “Geleneksel sigaraya göre daha az zararlı gibi bir algının oluşturulması, kapalı mekanlarda kullanım kolaylığı, görece daha az kokusunun olması en önemli sebeplerden. Bunun yanında günümüzde elektronik cihazlara olan ilginin artması, kişiselleştirilebilir modların olması, cihazların estetik tasarımları, meyve ve çiçek aromalarının kullanılması yaygınlaşmasını hızlandırdı.”

Elektronik sigaraların giderek yayılması ve gündemimize girmesinin en önemli nedeni tütün endüstrisinin pazarlama stratejileri. Isıtılmış tütün ürünleri (HTP) ve nikotin bazlı elektronik sigaralar, geleneksel tütün ürünlerine göre daha az zararlıymış gibi bir algı yaratılıyor. Bu ürünler “dumansız”, “modern”, “aromalı” gibi tanımlarla gençler arasında daha popüler hale getiriliyor. Oysa birçok e-sigara ürünü yüksek miktarda nikotin içeriyor. Özellikle aromalı, renkli kartuşlar, gençleri bu ürünlere daha kolay bağımlı hale getiriyor. Nikotin, beynin ödül sistemini etkileyerek bağımlılığa yol açan güçlü bir madde ve e-sigaraların sunduğu yüksek nikotin seviyesi, bağımlılık sürecini hızlandırabiliyor.”

                                                                                                                        Dr. Seha Akduman               
‘Evali’nin anlamı bile konunun ciddiyetini anlatıyor’

Yeditepe Üniversitesi Göğüs Hastalıkları Uzmanı Dr. Seha Akduman, Evali Sendromu’ndan bahsederken kelime anlamının bile konunun ciddiyetini belirttiğini söyledi:

“Evali’nin anlamı bile konunun ciddiyetini anlatıyor. EVALI bir kısaltma, “Elektronik Sigara veya Vaping Ürünü Kullanımına Bağlı Akciğer Hasarı” anlamına geliyor. Bu sendrom, e-sigara (kalem sigara, puf bar denilen ürünler de dahil) ve vaping ürünleri (buharlaştırıcı aletlerle kullanılan ısıtılarak kullanılan likit tütün ürünleri) kullanan kişilerde kısa süre içinde ciddi akciğer hasarına yol açabildiğini gösteriyor.” 

‘Türkiye’de de görülüyor’

Dr. Seha Akduman, bu hastalığın Türkiye’de de görüldüğünü söyleyerek risk faktörlerini şöyle sıraladı: “İlk olarak 2019 yılında ABD’de tanımlanmış ve o tarihten bu yana dünya genelinde vakalar bildiriliyor. Hastalığın Türkiye’de de görüldüğüne dair vaka bildirimleri geliyor. Risk faktörleri ise oldukça sarsıcı: Elektronik sigara sıvılarında bulunan bazı kimyasallar, özellikle THC (tetrahidrokanabinol) ve E vitamini asetatının akciğerlerde hasara yol açabiliyor. Bu kimyasal katkı maddeleri akciğerlerde iltihaplanma ve hasara neden olabiliyor. Belirtiler ise şöyle; şiddetli nefes darlığ, göğüs ağrısı, öksürük, ateş ve titreme, mide bulantısı, kusma veya ishal, halsizlik ve yorgunluk.” 

‘Evali ciddi bir sağlık sorunu, düzenlemelerin sıkılaştırılması gerekiyor’

Dr. Seha Akduman, tedavi sürecinin nasıl ilerlediğini şu sözlerle anlattı: “Evali teşhisi konan hastalar genellikle hastaneye yatırılıyor ve kortikosteroid tedavisi uygulanıyor. Ağır vakalarda oksijen desteği veya mekanik ventilasyon gerekebiliyor. En önemli tedavi yöntemi ise, hastaların derhal e-sigara ve vaping ürünlerini kullanmayı bırakması.”

“Evali ciddi bir sağlık sorunu ve özellikle gençler arasında e-sigara kullanımının yaygınlaşması, önümüzdeki dönemde bu tür hastalıkların artmasına ilişkin endişelerimizi artırıyor. Bu nedenle, kamuoyunun bilinçlendirilmesi ve düzenlemelerin sıkılaştırılması büyük önem taşıyor.”