Prof. Dr. Nesrin ÇOBANOĞLU
Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi
Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Başkanı
DTB’nin 60. Genel Kurulunda kabul ettiği ve 69. Genel Kurul’unda tekrarladığı gibi teletıp, “müdahalelerin, tanıların, tedavi kararları ve önerilerinin telekomünikasyon sistemleri aracılığıyla iletilen hasta verilerine, belgelerine ve diğer bilgilere dayandığı uzaktan tıp uygulamasıdır.” Telesağlık ise “sağlık ve sağlık bakım hizmetleri ve bilgilerin büyük ve küçük uzaklıklarda sunulabilmesi için bilgi ve iletişim teknolojisinin kullanılmasıdır.” *(TTB, 2021) Teletıp telemedicine) uygulamaları, sağlık hizmetlerinin sunumunda dijital teknolojilerin kullanılmasıyla gerçekleşir. İşte teletıpın bazı yararları ve sakıncaları:
Yararları
1. Erişim Kolaylığı: Uzak bölgelerde yaşayan veya fiziksel engelleri olan hastalar için sağlık hizmetlerine erişimi artırır.
2. Zaman Tasarrufu: Hasta ve doktorlar arasında yüz yüze görüşmelerin yerine uzaktan konsültasyonlar yapılarak zaman tasarrufu sağlanır.
3. Maliyet Azaltma: Yolculuk ve diğer maliyetleri azaltarak hem hastalar hem de sağlık hizmeti sağlayıcıları için ekonomik fayda sağlar.
4. Sürekli İzleme: Kronik hastalıkların takibi ve acil durumlarda hızlı müdahale imkanı sunar.
5. Hasta Memnuniyeti: Hastaların ev konforunda sağlık hizmeti almasını sağlayarak memnuniyeti artırır.
Sakıncaları
1. Teknoloji Erişimi: Herkesin yeterli teknolojiye (bilgisayar, internet bağlantısı) erişimi olmayabilir.
2. Gizlilik ve Güvenlik: Dijital ortamda hasta bilgilerinin gizliliği ve güvenliği konusunda endişeler vardır.
3. Fiziksel Muayene Eksikliği: Teletıp, fiziksel muayene gerektiren durumlarda yetersiz kalabilir.
4. Teknik Sorunlar: İnternet bağlantısı veya yazılım sorunları nedeniyle iletişimde aksaklıklar yaşanabilir.
5. Yasal ve Düzenleyici Engeller: Farklı ülkeler veya bölgelerdeki yasal düzenlemeler teletıp hizmetlerinin uygulanmasını zorlaştırabilir.
Tıp Etiği Açısından Teletıp
Teletıpın yararları ve sakıncaları dikkate alınarak, bu hizmetin uygun şekilde uygulanması ve geliştirilmesi önemlidir. Teletıp uygulamalarının tıp etiği açısından değerlendirilmesi, hastaların haklarının korunması ve sağlık hizmetlerinin kaliteli bir şekilde sunulması açısından önemlidir. İşte teletıpın tıp etiği açısından bazı değerlendirmeleri:
Yararları
1. Erişilebilirlik ve Adalet: Teletıp, coğrafi engelleri aşarak sağlık hizmetlerine daha eşit erişim sağlar. Bu, tıp etiğinin temel ilkelerinden biri olan adalet ilkesine katkıda bulunur. Bunun yanı sıra takipte olan yaşlı hastaların ya da evde bakımı gerçekleştirilen hastaların takibinin yapılması bu yol ile daha kolay olacaktır.
2. Hasta Otonomisi: Hastaların kendi sağlık hizmetlerini yönetme konusunda daha fazla seçenek sunarak otonomi ilkesini destekler.
3. Faydacılık: Hastaların zamanında ve hızlı bir şekilde sağlık hizmeti alması, genel olarak toplumun sağlığını iyileştirir, bu da faydacılık ilkesine uygun bir durumdur.
Sakıncaları
1. Gizlilik ve Mahremiyet: Teletıp hizmetlerinde hasta bilgilerini dijital ortamda paylaşmak, gizlilik ve mahremiyetin korunması konusunda riskler taşır. Bu, tıp etiğinin gizlilik ve mahremiyet ilkesiyle ilgili endişeler doğurur.
2. Bilgilendirilmiş Onam: Hastaların teletıp hizmetleri hakkında yeterli bilgiye sahip olup doğru bir şekilde bilgilendirilmiş onam vermeleri gerekir. Dijital ortamda bu süreç bazen yeterince şeffaf olmayabilir.
3. Kalite ve Standartlar: Teletıp hizmetlerinin kalitesi ve standartları, yüz yüze hizmetlerle aynı seviyede olmayabilir. Bu, hastalara sunulan hizmetin kalitesi konusunda etik kaygılar yaratır.
4. Hekim-Hasta İlişkisi: Geleneksel yüz yüze görüşmelere kıyasla dijital ortamda hekim-hasta ilişkisinin kurulması ve sürdürülmesi daha zor olabilir, bu da etik açıdan ilişki kalitesini etkileyebilir.
Teletıp hizmetlerinin tıp etiği açısından değerlendirilmesi, bu hizmetlerin güvenli, etkili ve hasta haklarına saygılı bir şekilde sunulmasını sağlamak için gereklidir. Bu nedenle, teletıp uygulamalarının geliştirilmesinde ve uygulanmasında etik kuralların titizlikle gözetilmesi önemlidir.
Teletıp uygulamaları, sağlık hizmetlerinin uzaktan sunulmasını sağlayan teknolojik çözümlerdir ve son yıllarda oldukça popüler hale gelmiştir. Tıp etiği açısından teletıp, bir dizi önemli fayda ve zorluk sunar.
Değerlendirme
Erişilebilirlik: Teletıp, kırsal veya ulaşılması zor bölgelerde yaşayan hastalar için sağlık hizmetlerine erişimi kolaylaştırır. Bu, sağlık hizmetlerinde adaletin sağlanmasına katkıda bulunur. Mahremiyet ve Güvenlik: Teletıp uygulamaları, hasta bilgilerinin güvenliğini sağlamak için yüksek düzeyde veri koruması gerektirir. Uygulamaların ve platformların HIPAA gibi mevzuatlara uygun olması şarttır. Hasta-Hekim İlişkisi: Uzaktan sağlık hizmeti, hasta ile hekim arasındaki kişisel etkileşimi sınırlayabilir. Bu durum, hekimin hasta hakkında kapsamlı bir değerlendirme yapmasını zorlaştırabilir. Kalite Kontrolü: Teletıp uygulamalarında hizmet kalitesinin standartlara uygunluğunu sürekli olarak denetlemek önemlidir. Hizmetin standardizasyonu, hastaların her yerde aynı kalitede hizmet almasını garantiler. Yasal Sorumluluk: Uzaktan tedavi sırasında oluşabilecek hatalar veya yanlış teşhisler konusunda yasal çerçeveler net olmalıdır. Hekimlerin ve sağlık kurumlarının yasal sorumlulukları açıkça belirlenmelidir.
Sonuç
Teletıp, modern sağlık hizmetlerinin vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir ve pandemi gibi küresel sağlık krizlerinde kritik bir role sahiptir. Ancak, bu yeni sağlık hizmeti modelinin etik standartlara uygun olarak uygulanması için dikkatli bir şekilde planlanması ve yönetilmesi gerekmektedir. Hasta mahremiyetinin korunması, veri güvenliğinin sağlanması ve hizmet kalitesinin sürekli olarak gözden geçirilmesi, teletıp uygulamalarının başarılı ve etik bir şekilde entegre edilmesinin anahtar unsurlarıdır. Sağlık hizmetlerinde inovasyon ve teknolojinin etik ilkelerle uyumlu bir şekilde ilerlemesi, teletıp uygulamalarının sürdürülebilir ve faydalı olmasını sağlar.
* TTB (2021) Teletıp Uygulamalarına Yönelik Türk Tabipleri Birliği Etik Kurulu Görüşü, https://www.ttb.org.tr/userfiles/files/teletip_hakkinda_gorus.pdf, erişim tarihi: 23.5.2024