Türk Tarihinin Gün yüzüne çıkarılışı
Dünya ilim adamlarına göre Türklerin uzun tarihi süreçleri içerisinde kendilerine ait çok fazla eser vücuda getirmedikleri noktasında fikir birliğine varmaları büyük bir yanılgıdır.
Ancak burada dikkatlerden kaçan,Türklerin komşuları olan Hintliler ve Çinliler gibi sabit bir şekilde toprağa bağlanmayıp, çok geniş bir coğrafyaya yayıldıklarıdır. Belki batı anlayışındaki gibi surlarla çevrili şehirler kurmamışlardır ancak Hunlardan itibaren şehirler kurduklarını (ki bugün dahi Mogolistan’da varlığını devam ettiren İvolga şehri buna dair en güzel örnektir) ve geçtikleri coğrafyalarda bıraktıkları kurganlara, taşlara, kayalara ya da yazıtlara kültürlerinin en belirgin özelliklerini kazıyarak gelecek nesillere izler bırakmışlardır. Ne yazık ki bunların büyük bir kısmı zamanımıza kadar ulaşamamış, savaşlarda ve büyük göçlerde kaybolmuşlarsa da son dönemlerde bulunanlar bile önemli bilgiler elde edilmesine imkan sağlalmıştır. Nitekim son yıllarda yapılan kazılarda toprak altında kalan kurganlar ve şehirler gün yüzüne çıkarılmış ve bunlar sayesinde bir nebze de olsa Türk tarihinin ve kültürünün günümüze kadar ortaya çıkmayan sırları ortaya çıkarılmaya başlanmıştır.
Türk tarihine ait ana kaynak niteliğindeki eserlerden sadece Doğu Türkistan’ın Turfan ilinde, Kırgızistan’ın Issık Göl kıyısında, Özbekistan’ın Fergana’sında bulunan bazı küçük parçalar ile Yenisey’in yukarı kıyısında bulunan ve 5. yüzyıla ait olan Yenisey Yazıtları ile bugünkü Moğolistan’ın Orhun Nehri kıyısında bulunan ve 7-9. yüzyıllara ait olan Kök-Türk ve Uygur yazıtları günümüze ulaşabilmiştir.
Tarihi kaynaklarda Orhun Yazıtlarından ilk defa 13. yüzyıl tarihçisi Alaaddin Ata Melik Cüveyni, Tarih-i Cihangüşa adlı eserinde söz etmiştir. Rus Çarı I.Petro’nun emriyle bu coğrafyanın bitki örtüsünü incelemek üzere görevlendirilen D.G. Messerschmidt ile kendisine yardımcı olmak üzere verilen ve aslen esir bir subay olan İsveçli Johan Von Strahlenberg, 1721 yılında Yenisey Irmağının yukarı mecrasında Kırgızlara ait oldukları düşünülen Yenisey Yazıtlarından bir tanesini bulmuşlardır. Strahlenberg daha sonra ülkesine dönünce 1730 yılında bu yazıtlardan bahseden bir kitap yayınlayarak ilim âleminin dikkatini çekmeyi başarmıştır. Yazıtları araştırmak için ilk bilimsel heyet Finliler tarafından 1887 ile 1888 yılları arasında gönderilmiştir. 1889’da ise Rus Coğrafya Cemiyeti adına Moğolistan’da araştırmalar yapmak üzere gönderilen N.M.Yadrintsev, Urga (Ulan-Bator)’ya 400 km; Karakurum ve Karabalgasun harabelerinden ise 60 km. kadar uzakta, Orhon nehrinin kıyısı ile Koço-Tsaydam gölü civarında Kül Tigin ve Bilge Kağan Yazıtlarını bulmuştur. Bu gelişmeler üzerine Petersburg İlimler Akademisi 1891 yılında Radlov başkanlığında bir heyeti Orhon bölgesine göndermiştir. Radlov elde edilen bilgileri seri halinde yayımlamıştır. Yazıtların çözümü ilk kez, metinlerin Türkçe olduğunu düşünen Danimarkalı V.Thomsen (1842-1927) tarafından gerçekleştirilmiştir. Thomsen’in yazıtları 25 Kasım 1893 yılında bir saat içinde çözdüğü ifade edilmektedir. Thomsen yazıtları okuduğunu bir mektup ile Radlov’a bildirip, çözümlerini göndermiştir. Kök-Türk alfabesinin 11 harfini çözen Radlov, Thomsen’in gönderdiği alfabe yardımıyla metinleri okumayı başarmış ve 1895 yılında meşhur eserini yayımlamıştır. Bu çalışmalar devam ederken yeni yazıtlar da bulunmuştur. Botanikçi N.Z.Klements, Kuzey Moğolistan’ın bitki örtüsünü incelerken Ulan-Bator’a 66 km uzaklıkta Bain-Tsokto mevkiinde Tonyukuk yazıtını bulmuştur.
Türkiye’de Orhun Yazıtlarının yazıldığı Kök-Türk harfli metinler üzerine ilk çalışma Thomsen’in eserinden istifade edilerek, Şemseddin Sami tarafından yapılmış ancak yayımlanmamıştır. Necib Asım (Yazuksuz) 1897 yılında “En Eski Türk Yazısı” adı ile 35 sahifelik yayınında Kök-Türk harflerini tanıtmıştır. Daha sonra Ragıp Hulusi Özdem, ardından 1930’lu yıllarda Nihal Atsız, Hüseyin Namık Orkun, Orhun ve Yenisey Yazıtları üzerinde değerli çalışmalar ortaya koymuşlardır.
Türk Tarihinin gün yüzüne çıkarılışı yazı dizimiz haftaya devam edecektir.
