Diplomasi İstihbarat Uzmanı Dr.Elvin ABDURAHMANLI

Tarih: 24.08.2024 20:47

Vatansever Ebüfez Elçibey

Ebülfez Elçibey 1938 yılında Azerbaycan’ın Nahçıvan bölgesinin Keleki kasabasında doğdu. Gerçek adı, Ebulfez Gedir Güloğlu Aliyev'dir fakat halk tarafından Ebülfez Elçibey soyadı verilmiştir ve Elçibey kelimesi vatansever anlamına gelmektedir. Annesi Mehrinisa Hanım Anadolu'da doğmuş Keleki kasabasına göç etmiştir. Babası Gedirgulu Bey 1943 yılında II. Dünya Savaşı'na katılmış vatan kahramanıdır ve vatanı savunurken şehit olmuştur. Ebülfez Elçibey Azerbaycan Bakü Devlet Üniversitesi Arap Dili ve Edebiyatı bölümünden mezun olmuş, aynı üniversitede 1965 yılında yüksek lisans 1969 yılında ise doktora yapmıştır. İlaveten de kendisi 1963-1964 yılları arasında Mısır'da tercüman olarak çalışmış ve siyasi bağlantılarını genişletmek imkânı kazanmakla birlikte siyasi alanda tecrübe kazanmıştır. Azerbaycan Bakü Devlet Üniversitesi Asya ve Afrika Tarihi Bölümü'nde 1968-1975 yıllarında öğretim görevlisi olarak görev aldı.  1970'li yıllara gelindiği zaman ise, dönemin SSCB ülkelerinden olan Azerbaycan SSC’nin bağımsızlığı için siyasi mücadele etmeye başlamış ve 1975 yılının ocak ayında Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti İstihbarat Teşkilatı tarafından gençler arasında milliyetçilik, Bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti kurma düşüncesi, anti Sovyet düşüncesi gibi suçlardan 1,5 yıllık hapis cezasına çaptırıldı. 17 Temmuz 1976 yılında siyasi hükümlü olarak hapisten olarak şartlı olarak serbest bırakıldı. Fakat Hapsi esnasında Bakü’de Garadağ taş ocağı madeninde ağır ve fiziki işlerin yapılması için bu bölgeye mahkûm edilmiştir. Cezaevinden çıktıktan sonra bir süre işsiz kalır. Aralık 1976'da Azerbaycan İlimler Akademisi El Yazmaları Enstitüsü'nde asistan araştırmacı olarak bilimsel resmi göreve başladı. Daha sonra kıdemli araştırmacı, anabilim dalı başkanı, öncü araştırmacı olarak 16.07.1992 tarihine kadar bilimsel rütbe ve pozisyonlarına kendi ilmi, akademik ve siyasi başarısı sayesinde yükseldi. Sovyetlerin Başkanı Mihail Gorbaçov tarafından 1988 yılında başlatılan yeniden yapılanma süreci esnasında aynı dönemde Azerbaycan SSC-de Azerbaycan Halk Hareketi başlamış ve Ebülfez Elçibey bu harekatın liderliğini yapmaktaydı.  

Bu kapsamda 1989 yılının temmuz ayında Elçibey başkanlığında (AXCP/AHCP) Azerbaycan Halk Cephesi isimli siyasi parti kuruldu ve hayatının sonuna kadar bu partinin başkanlığı görevinde bulundu. AHCP PARTİSİNİN yoğun mücadelesi sayesinde 18 Ekim 1991 tarihinde Azerbaycan Cumhuriyeti bağımsızlığına ilişkin tarihi yasa kabul edilerek resmen bağımsızlığı SSCB-den ayrılarak kazanmış oldu. Ebülfez Elçibey 7 Haziran 1992'de bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti'nin ikinci cumhurbaşkanı oldu. 7 Haziran 1992 tarihinde ülkede gerçekleştirilen ilk kez demokratik olarak Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı seçilen Ebülfez Elçibey, ülkede demokrasinin tesisi, Azerbaycan'ın tam egemen bir devlet haline getirilmesi, halkın refahı ve ekonomik bağımsızlığın kazanılması, Azerbaycan'ın kalkınması yolunda çok önemli çalışmalar yaptı. Belirtilmesi gereken özel husus ise demokrasinin kazanılmasından sonra ilk cumhurbaşkanı, fakat resmiyette ise Sovyet yönetimdeki Azerbaycan SSC’nin Cumhurbaşkanı olan Ayaz Muttalibov'un kısa süren cumhurbaşkanlığının ardından, ikinci cumhurbaşkanı olmuştur.

Ebülfez Elçibey'in cumhurbaşkanı olduğu ilk günlerde devletin önündeki acil görevleri aşağıdaki şekilde olmuştur: 

• Azerbaycan'ın devlet bağımsızlığının tam olarak gerçekleştirilmesi, 
• Milli Ordunun oluşturulması,
• Savaşta yenilgilerin önlenmesi,
• Ekonomik bağımsızlığın kazanılması,
• Halkın refah düzeyinin artırılması,
• Milli paranın basılması ve tedavüle sokulması.

Esasen de Milli Ordunun inşası için ülkenin tüm imkanları seferber edildi. Ordu inşası sadece askeri-stratejik bir sorun olmaktan çıkmış, büyük ölçüde politik-psikolojik bir sorun düzeyine çıkarılmıştır. Gönüllü taburlardan düzenli orduya doğru ilk ciddi adımlar atıldı. Kısmi seferberlik ve zorunlu askerlik tamamlandı. Ağdere ve Goranboy bölgeleri Ermeni işgalcilerden temizlendi. Elçibeyin devlet yönetimi esnasında Laçın şehrinin işgal altındaki köylerinin çoğu düşmandan kurtarıldı. Ebülfez Elçibey'in cumhurbaşkanı olduğu dönemde "Milli Kahramanlık ödülünü verdiği Suret Hüseyinov 1993 yılının haziran ayında darbe girişiminde bulunmasından sonra ülkede iç savaş çıkmaması için cumhurbaşkanlığı görevini bırakmış ve Haydar Aliyevi davet etmiş daha sonrasında doğum yeri olan Keleki kasabasına geri dönmüştür. 31 Ekim 1997'de Keleki'den Bakü'ye döndü ve AHCP'nin başında aktif siyasi hayatına devam etti. Cumhurbaşkanlığı döneminde yaptığı faaliyetler:

• Devlet Altın Fonu'na bir yılda 1,5 ton altın ve diğer kıymetli madenler toplandı.
• 1 Haziran 1993 itibarıyla Merkez Bankası'nın döviz rezervleri 1992 yılının aynı dönemine göre 100 kattan fazla artarak 156 milyon dolara ulaştı.
• Devlet bütçe açığı yüzde 5'i geçmedi. 
• 1993 yılında Azerbaycan'ın ulusal para birimi olan manat tedavüle çıktı. Manat, rubleye karşı başlangıçtaki 1:10 oranını uzun süre korudu (bu dönemde Belarus rublesi Rus parası karşısında %300, Ukrayna kuponu ise %700 değer kaybetti).
• Siyasi partiler ve kamu kuruluşları ile kitle iletişim araçlarına ilişkin kanunlar kabul edildi. Bu yasalara dayanarak 30'a yakın siyasi parti, 200'den fazla kamu derneği, 500'den fazla basın kuruluşu ve medya organı tescil edildi.
• Ticaretin serbestleştirilmesi, devlet ticari işletmelerinin ticarileştirilmesi, tamamlanmamış binaların kiralanması, küçük girişimciliğin desteklenmesi ve geliştirilmesine ilişkin Cumhurbaşkanlığı kararnameleri kabul edildi. İlaveten de özelleştirme, girişimciliğe yardım, tarımın geliştirilmesi ve işleme sanayisine ilişkin devlet programları hazırlandı.
• Yabancı sermayenin Azerbaycan ekonomisine çekilmesi için önemli çalışmalar yapıldı. Hazırlanan anlaşmalara göre Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Norveç ve Türkiye petrol şirketlerinin cumhuriyetimizin petrol sanayisine yaklaşık 10 milyar dolar yatırım yapması için zemin hazırlandı.
• Bilim, eğitim ve kültür alanında önemli reformlar başlatıldı. Eğitim kanunu kabul edildi. Bu yasayla eğitim alanında özel kurumların açılmasına izin verildi ve kısa sürede bu türden birçok bağımsız eğitim kurumu kuruldu.
• Elçibey hükümetinin önemli başarılarından biri de yüksek ve ortaöğretim okullarına sınavla giriş yapılmasıdır. 
• Azerbaycan'ın yüzlerce bilim adamı, öğretmeni ve Metodist’inin katılımıyla bir yılda liselerde öğretilen insani konularda 7 yeni program hazırlandı ve bunlara dayanarak 60'a yakın başlıkta tamamen yeni ders kitapları yazıldı; genel olarak ortaokulların ilk kez aşina olduğu, diğer konular da dahil olmak üzere 90'a yakın yeni ders kitabı yayınlanmıştır.
• 15 Mayıs 1992- 17 Haziran 1993 tarihleri arasında süren bir yıllık iktidarı sırasında Milli Meclis'te 118 kanun ve 160 karar kabul edilmiştir.
• Ulusal azınlıklar, azınlık halklar ve etnik gruplara ilişkin bir kararname yayınladı ve kararnamenin ardından Bakü'de 30 kadar ulusal kültür merkezine yer ve normal çalışma koşulları sağlanmıştır.
• Azınlık uluslarının çıkardığı 4 gazete Başkanlık Fonu'ndan mali yardım aldı. 
• Radyo ve televizyondan yararlanma olanağı tanındı. 
• Elçibey cumhurbaşkanlığı döneminde birçok yurt dışı gezisine çıkarak resmi temaslar gerçekleştirdi.
• (24-27 Haziran 1992 tarihlerinde İstanbul zirvesine katılarak Karadeniz İş birliği Anlaşması ve "Boğaziçi Deklarasyonu “nu imzaladı. 
• 11 Temmuz.1992 tarihinde AGİT'in ikinci zirve toplantısına katılarak Helsinki Konferansında Nihai Senet ve "Avrupa'da Konvansiyonel Silahların Sınırlandırılması Anlaşması" gerçekleştirmiştir.
• 1992 yılının 12-13 Ekim tarihleri arasında Rusya'ya resmi bir ziyarete giderek " Boris Yeltsin ile Azerbaycan Cumhuriyeti ile Rusya Federasyonu Arasında Dostluk, İş birliği ve Karşılıklı Güvenlik Anlaşmasını" imzaladı. 
• 1992 yılının 1-5 Kasım tarihleri arasında Türkiye'ye yaptığı resmi ziyaret sırasında Cumhurbaşkanı Turgut Özal ile bir dizi anlaşma gerçekleştirmiş ve Ankara'da zirvenin Sonuç Bildirisini imzaladı. Ankara'daki Azerbaycan Büyükelçiliği kurdelesini kesti.
• 9-11 aralık.1992 tarihlerinde Ukrayna'ya yaptığı resmi ziyaret sırasında Cumhurbaşkanı Leonid Kravchuk ile "Azerbaycan Cumhuriyeti ve Ukrayna ile dostluk ve iş birliğine ilişkin anlaşmayı imzaladı. 
• 7 Eylül 1992 tarihinde, Cumhurbaşkanı Elçibey, Margaret Thatcher Bakü'de ağırladı.
• 24 Eylül 1992 tarihinde, Tataristan Başbakanı Filza Hamidullini Bakü'de ağırladı.
• 30 Eylül 1992 tarihinde Rusya Başbakan Yardımcısı Yegor Gaidar, Moldova Başbakanı Andrey Sangelini 17 Ekim 1992 tarihinde, Moskova Belediye Başkanı Yuri Luzhkov 26. Ekim 1992 tarihinde Bakü'de ağırladı
• 13 Kasım 1992 tarihinde İslam Konferansı Örgütü Genel Sekreteri Hamid el-Jabidiyi ve ülkeyi ziyaret eden birçok heyetin yanı sıra Bakü'deki tüm yabancı büyükelçileri kabul etti.
• Azerbaycan, BM, AGİT, İslam Konferansı Örgütü, bölgesel Ekonomik İş birliği Örgütü ve diğer uluslararası kuruluşlarda eşit bir devlet olarak temsil edilmeye başlandı. 
• Bakü'de BM temsilciliği açıldı. 
• Komşu ülkelerle (Rusya, Türkiye, İran, Ukrayna ve Gürcistan) karşılıklı yarar sağlayan ve eşit iş birliğinin temelleri atıldı. 
• Moldova, Kazakistan ve Türkmenistan ile ekonomik anlaşmalar imzalandı. 
• Belçika, Amerika Birleşik Devletleri, Almanya, İsrail, Mısır, Pakistan ve İngiltere ile yakın ilişkiler için güçlü bir temel oluşturuldu. 
• Rusya, Türkiye, Gürcistan gibi ülkelerle dostluk ve iş birliğine ilişkin ikili anlaşmalar imzalandı. 
• İmzalanan anlaşmalar sonucunda Türkiye ile ilişkiler yeni bir aşamaya girdi. Amerika Birleşik Devletleri ve Batı Avrupa ülkeleriyle ilişkiler dış politikanın ana yönlerinden biri haline geldi.
• Avrupa ve Amerika'nın ulusötesi şirketleri, uygun ekonomik konum olarak Azerbaycan'a yönelmeye başladı. 
• Petrol endüstrisi alanında AMOKO, BP, Yunokal, Statoil, Pennzoil ve diğer büyük firmalarla anlaşmalar yapıldı. 
• Petrolün Akdeniz'e taşınmasına ilişkin ön belge imzalandı. Bu planların hayata geçirilmesi Azerbaycan'ın kalkınması için büyük fırsatlar yarattı. Ülkede güçlü bir yatırım akışı başlayacak. Bütün bunlar Batı'nın ve Amerika Birleşik Devletleri'nin Azerbaycan'a yönelik siyasi tutumunun temelden değişmesinin nedenleridir. 

Kaleme aldığı kitaplar:

• Tolunoğulları Devleti", İstanbul
• "Bütün Azerbaycan Yolunda", İstanbul, 1998; Bakü, 2004 
• "Bağımsızlık: İkinci Girişim", Bakü, 2001
• "Hakka halkın sevgisiyle ulaşacaksınız" Bakü, 2001.

Azerbaycan’ın Demokrasi ve milli bütünlüğü için yorulmadan mücadele eden Azerbaycan'ın milli lideri, dünya Türklerinin en büyük evladı Ebülfez Elçibey, 22 Ağustos 2000 tarihinde 62 yaşında tedavi aldığı Ankara'da vefat etti. Bakü'deki cenazesinin kaldırıldığı gün yüzbinlerce kişi tabutunu omuzlarında son yolculuğuna uğurlandı.

Ulu Önder Haydar Aliyevin Yakın arkadaşı, Azerbaycan’dan Rus ordusunu çıkararak bağımsızlığını kazandıran, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin İkinci Cumhurbaşkanı ve Türk Dünyasına Bozkurt işaretini meydanlara getiren Ebülfez Elçibeyin aramızdan ayrılışının 24. yıl dönümünde KİAMP-Karabakh is Azerbaijan Milli Platformu T.C Genel Koordinatörlüğü ve Karabağ Azerbaycandır Derneği olarak saygıyla, rahmetle özlemle anıyoruz.